/ ترجمه توحیدی، ص: 2

اما از آنجا که کتاب مذکور خالی از اعراب بود و استفاده از آن برای کسانی که با زبان عربی آشنایی ندارند مشکل می نمود، بسیار شائق بودم که در فرصتی مناسب، این نقیصه را برطرف نمایم تا اینکه صدیق ارجمند، جناب آقای سیّد علی مدنی- که به حقّ یکی از ارادتمندان واقعی به مکتب اهل بیت علیهم السّلام است- به اینجانب پیشنهاد فرمود تا این اثر ماندگار را اعراب گذاری و با دقت بیشتری ترجمه نمایم.

از پیشنهاد ایشان به گرمی استقبال نمودم و برای نیل به این مقصود، مصمّم شدم نسخه های خطی این کتاب را تهیه کرده تا در چاپ جدید، اغلاط فراوانی را که در سند، متن و ترجمه کتاب مذکور بود، در حد «بضاعه مزجاه» خویش برطرف نمایم. لذا سه نسخه خطی آن را از کتابخانه مجلس «1»، کتابخانه دانشگاه تهران «2» و کتابخانه آقای مرعشی «3» تهیه کرده و با استفاده از نسخه چاپی، به این امر مبادرت ورزیدم و در این مسیر، تمام روایاتی را که مرحوم علّامه مجلسی در کتاب «بحار الانوار» از کتاب «صفات الشیعه» صدوق «علیه الرحمه» آورده بود، با نسخ مذکور مطابقت نمودم تا بدین طریق هم از نسخه های متعدّدی که در اختیار علّامه مجلسی بوده بهره مند شویم و هم از نظرات و بیانات این مرد فرزانه و کم نظیر در ذیل این احادیث توشه ای برگیریم.

بعد از اتمام کار، کتاب را به استاد ارجمند و محقّق فاضل، جناب آقای علی اکبر غفاری- که به حقّ یکی از احیاگران آثار اهل بیت علیهم السّلام در زمان ما

______________________________

(1)- نسخه خطی کتابخانه مجلس، در این کتاب با

رمز (ن- م) مشخص شده است.

(2)- نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران، در این کتاب با رمز (ن- د) مشخص شده است.

(3)- نسخه خطّی کتابخانه آقای مرعشی، در این کتاب با رمز (ن- مر) مشخص شده است.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 3

هستند- تقدیم داشتم تا اگر هنوز اشتباهات و اغلاطی در آن بجای مانده اصلاح فرمایند. جناب استاد نیز قبول زحمت فرموده و اصلاحات و نظراتشان را مرقوم داشتند که عینا منعکس گردید.

در خاتمه، از زحمات فراوان فاضل ارجمند، جناب آقای مصطفی ثقفی که در تطبیق و تصحیح احادیث این کتاب با سایر منابع روایی، این بنده را اعانت فرمودند، تشکر و قدردانی می نمایم.

امید است این خدمت ناچیز، مقبول خاطر عاطر ولیّ اللَّه الاعظم، حضرت حجّه بن الحسن العسکریّ «روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء» واقع گردد.

امیر توحیدی تهران 18/ 10/ 78 برابر با شب عید سعید فطر 1420 ه. ق

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 5

علیه السّلام، طی نامه ای او را با القابی چون «شیخی»، «معتمدی» و «فقیهی» مورد خطاب قرار داد.

چون این نامه دارای مضامین بسیار بلندی است و در طی آن، نکات دقیقی بیان شده که آگاهی بر آن، برای سالکین سبیل ولایت کبرویه مرتضویه، ضروری به نظر می رسد، لذا متن آن را عینا در اینجا نقل می کنیم:

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 6

و علیک بالصّبر و انتظار الفرج فانّ النّبیّ صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم قال: افضل اعمال امّتی انتظار الفرج، و لا تزال شیعتنا فی حزن حتّی یظهر ولدی الّذی بشّر به النّبیّ صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بملاء الارض قسط و عدلا کما ملئت ظلما و جورا. فاصبر یا شیخی یا ابا الحسن علیّ و أمر جمیع شیعتی

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 7

بالصّبر فانّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ و السّلام علیک و علی جمیع شیعتنا و رحمه اللَّه و برکاته و صلّی اللَّه علی محمّد و آله» «1».

امام حسن عسکری علیه السّلام در این نامه، پس از حمد خدا و درود بر پیامبر و عترت طاهرینش می فرماید:

ای فقیه مورد اعتماد من، علی بن الحسین بن بابویه القمی، خداوند تو را به کارهای مورد رضایتش توفیق دهد و از نسل تو، اولاد صالح بیافریند. تو را به رعایت تقوی و برپا داشتن نماز و ادای زکات وصیّت می کنم، به رعایت تقوی و بر پا داشتن نماز و ادای زکات زیرا کسی که زکات نپردازد، نمازش قبول نخواهد شد. و نیز تو را سفارش می کنم به بخشایش گناه دیگران، و خویشتن داری به هنگام خشم و غضب، ارتباط با خویشاوندان، تعاون و همکاری با برادران دینی و کوشش در رفع نیازهای آنها در تنگدستی و گشاده دستی، بردباری و کسب آگاهی و معرفت در دین. در کارها ثابت قدم و با قرآن هم پیمان باش، اخلاق خود را نیکو گردان و دیگران را به کارهای شایسته امر کن و از پلیدی ها باز دار، زیرا خداوند فرموده است: «در بسیاری

از سخنان آهسته و در گوشی آنها، هیچ خیری نیست مگر اینکه ضمن آن، به صدقه یا کار نیک و یا اصلاح بین مردم امر نمایند» [و بطور کلّی] تو را سفارش می کنم به خودداری از تمام معاصی و گناهان.

نماز شب را ترک مکن، زیرا پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم در وصیّت خود به

______________________________

(1)- «معادن الحکمه فی مکاتیب الائمّه» تألیف علم الهدی محمد بن المحسن بن مرتضی الکاشانی، ج 2، ص 265، چاپ جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 8

علیّ علیه السّلام، سه مرتبه فرمود: «بر نماز شب مواظبت نما. و [آگاه باش] هر کس نسبت به نماز شب بی اعتنا باشد، از ما نیست» پس ای علیّ بن الحسین، تو خود به سفارشات من عمل کن و شیعیان مرا نیز دستور ده تا عمل کنند.

نیز تو را به صبر و پایداری و انتظار فرج توصیه می کنم، زیرا پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: «بهترین کارهای امت من، انتظار فرج است». شیعیان ما همواره در غم و اندوه به سر می برند تا فرزندم ظهور کند، همان کسی که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم بشارت آمدنش را داده است. او زمین را از عدل و داد پر می کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است.

پس بار دیگر ای علیّ بن بابویه، تو را به صبر و استقامت توصیه می کنم و تو نیز به همه شیعیان و پیروان مرا به صبر و استقامت فرمان بده. «به راستی زمین از آن خداست و آن را به هر کس از بندگانش که

بخواهد به ارث می دهد و عاقبت از آن پرهیزگاران است».

سلام و رحمت و برکت حقّ بر تو و بر همه شیعیان ما، و درود خداوند بر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم و آل او. «1»

______________________________

(1)- این نامه را اکثر محقّقین و صاحبان تراجم نقل نموده اند که از جمله آنها، می توان از علامه بحرانی در «لؤلؤه البحرین»، ص 384، محقّق خوانساری در «روضات الجنّات»، ج 4، ص 273، علامه مجلسی در «بحار الانوار»، ج 50، ص 317 و 318، محدّث نوری در «مستدرک الوسائل»، ج 3، ص 527، قاضی نور اللَّه شوشتری در «مجالس المؤمنین»، ج 1، ص 453، محدّث قمی در «فوائد الرضویه»، ص 281، و علامه شیخ محمّد تقی تستری در «قاموس الرّجال»، ج 6، ص 474، نام برد.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 9

در یکی از کتابهایش به نام «کمال الدین»، ضمن نقل موضوع فوق، اضافه می کند که هر گاه ابو جعفر بن علیّ الاسود مرا می دید که برای طلب علم و دانش به محضر استاد می رفتم، به من می فرمود: این علاقه و اشتیاق تو به علم، تعجّبی ندارد، زیرا تو به دعای امام زمان علیه السّلام متولّدشده ای.

مرحوم علّامه مجلسی نیز در کتاب ارزشمند «بحار الانوار»، این قضیه را از معجزات حضرت ولیّ عصر علیه السّلام دانسته است. «1»

______________________________

(1)- بحار الانوار، ج 51، ص 335 و 336

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 10

و در آنچه از امامان شیعه علیهم السّلام نقل می کند، راست گفتار است. او به دعای حضرت صاحب الامر علیه السّلام به دنیا آمد و همین فضیلت و افتخار بزرگ او را بس که امام عصر علیه السّلام در نامه مبارکش، او را با کلماتی همچون «فقیه» (دانشمند)، «خیّر» (نیکوکار)، «مبارک» (با برکت)، «ینفع اللَّه به» (از جانب خداوند سود بخش) وصف فرموده

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 13

است. از این رو، خیر و برکت او، شامل حال مردم گردید و خواصّ و عوام، از او نفع بردند و کتابهای و تألیفاتش تا همیشه روزگار باقی است. از فقه و حدیثش، هم دانشمندان استفاده می کنند و هم عامّه مردم که دسترسی به فقها ندارند.

سال پیش ناپدید گشته است.

- «عیون اخبار الرضا»، «کتاب التوحید»، «الخصال»، «الامالی»،

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 14

«معانی الاخبار»، «علل الشرائع»، «کمال الدین و تمام النعمه»، «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال» و ...

و مستور العوره باقی مانده و در انگشتانش اثر خضاب دیده می شود. در کنارش نیز تارهای پوسیده کفن، به شکل فتیله هایی روی خاک قرار گرفته است.

این خبر به سرعت در تهران منتشر شد و به گوش سلطان وقت رسید. وی با جمعی از بزرگان و امنای دولت، به جهت مشاهده حضوری به محلّ آمدند.

جمعی از علما و اعیان داخل سرداب شدند و صدق قضیه را به رأی العین مشاهده کردند. پس از آن، وی، دستور تعمیر و تجدید بنا و تزئینات آن بقعه را صادر کرد.» «1» صاحب روضات که در آن زمان 12 ساله بوده می نویسد:

«من خود بعضی از افرادی را که در آن واقعه حضور داشتند ملاقات نموده ام.» صاحب «تنقیح المقال» نیز همین قضیه را نقل نموده و اضافه می کند:

«چهل سال پیش به سند صحیح از سید ابراهیم لواسانی- یکی از علمای بزرگ تهران- نقل شده که وی خود از کسانی بوده است که

______________________________

(1)- روضات الجنّات، ج 6، ص 140، ریحانه الادب، ج 3، ص 437

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 16

به چشم خود جسد مطهّر را به همان حال که ذکر شد مشاهده کرده است. «1» خدای او را رحمت کند و با پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم و ائمّه طاهرین علیهم السّلام محشورش گرداند. «2»

______________________________

(1)- ریحانه الادب، ج 3، ص 438، قاموس الرجال، ج 8، ص 286، به نقل از تنقیح المقال، ج 3، ص 155

(2)- ما این مقدّمه را از کتاب «شیخ صدوق»، تألیف حجت الاسلام محمّد علی خسروی تلخیص و اقتباس نموده ایم.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 17

اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

را نپذیرفته و هر کس به آنها طعنه زند و سرزنششان نماید، خدا را سرزنش کرده، چون اینها بندگان حقیقی خداوند و اولیای راستین او هستند.

به خدا سوگند، هر یک از آنها در جماعتی مثل قبیله ربیعه و مضر [که به زیادی نفرات در عرب مشهورند] شفاعت می کند و خداوند شفاعت او را در باره آنها می پذیرد و این، برای کرامتی است که اینان در پیشگاه خدا دارند.

آله و سلّم می فرمود: هر کس ایمان به خدا و روز قیامت دارد، هرگز با هیچ کافری، برادری [و دوستی] نمی کند و با هیچ زشتکاری، همنشینی نمی نماید.

هر کس با کافری برادری [و دوستی] نماید و یا با فاجر و زشتکاری همنشینی کند، خود او نیز کافر و فاجر است.

زیرا رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم از علی علیه السّلام بهتر است- ولی از سیره او پیروی ننماید و به سنّتش عمل نکند، این دوستی برای او هیچ سودی نخواهد داشت. پس تقوای خدا را پیشه نمایید و برای آنچه نزد خداست، عمل کنید، زیرا بین خدا و بین هیچ کس، قرابت و خویشاوندی نیست.

محبوبترین بندگان نزد خداوند و گرامی ترین آنها در پیشگاه او، با تقواترین و مطیع ترین آنهاست.

ای جابر، جز با اطاعت و فرمانبرداری از خدای متعال، تقرّب به او حاصل نمی شود. تنها دوستی ما (آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم) باعث رهایی از آتش نیست و هیچ یک از شما بر خدا حجّتی ندارد. هر کس مطیع خداست، ولیّ و دوستدار ماست و هر کس نافرمانی خدا را نماید، با ما دشمن است. ولایت ما اهل بیت، جز با عمل [به دستورات الهی] و پرهیز از گناه به دست نمی آید.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 47

بشناسند و علیه ما جز به حقّ سخنی نگویند.

کسی که تو را با ویژگیهای خاصّش گرامی داشته و با عطاهایش، برتری داده است، از تو می خواهم آنها (متّقین) را برایم وصف فرمایی.

در این هنگام امیر المؤمنین علیه السّلام برخاست، حمد و ثنای الهی را بجا آورد و بر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم و اهل بیت آن حضرت علیهم السّلام درود فرستاد و در ادامه فرمود:

اما بعد [از حمد خدا و صلوات بر پیامبر و اهل بیت گرامی آن حضرت صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم]، خداوند سبحان، جهانیان را در حالی آفرید که از طاعتشان بی نیاز و از نافرمانی شان در امان بود، زیرا نافرمانی عصیانگران به او زیان نمی رساند و فرمانبرداری اطاعت کنندگان به او سودی نمی بخشد. روزی آنها را بینشان تقسیم کرد و در دنیا، هر کدام را در جایی که در خور اوست قرار داد.

همانا خداوند، آدم و حوّا را به خاطر کاری که انجام دادند، عقوبت فرمود و از بهشت بیرونشان کرد، زیرا آن دو را [از نزدیک شدن به شجره] نهی کرد، ولی با او مخالفت کردند و از اجرای فرمانش سرپیچی نمودند.

امّا پرهیزکاران، در دنیا صاحبان فضیلتند. گفتارشان از روی راستی است،

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 63

پوشاکشان میانه روی و رفتارشان تواضع و فروتنی است. با اطاعت و فرمانبرداری برای خدا خضوع کردند، پس مبهوت [جمال او] شدند، از آنچه خدا بر آنها حرام کرده است، چشم پوشیده اند و به شنیدن علمی که برایشان سودمند است گوش فرا داده اند.

در سختی و گرفتاری، چنان به سر می برند که در آسایش و خوشی، و این، در اثر رضایت آنها از قضای خداوند است. اگر

خداوند وقت مرگشان را معیّن نکرده بود، ارواحشان از شوق رسیدن به پاداش و از ترس عقوبت و عذاب، یک چشم به هم زدن در بدنهایشان قرار نمی گرفت.

آفریدگار در جانشان بزرگ، و هر چه غیر اوست، در نظرشان کوچک است. آنها مانند کسی هستند که بهشت را دیده و در آن متنعّم است و یا دوزخ را مشاهده کرده و در آن معذّب است.

قلبهایشان اندوهگین است و [مردم] از شرّشان در امانند، بدنهایشان لاغر و نیازهایشان اندک است و نفسهایشان عفیف، و رنجشان از دنیا بسیار است. مدّت کوتاهی [در این دنیا] صبر کردند که راحتی طولانی را برایشان به دنبال خواهد داشت. [داد و ستد با خدا] تجارت سود آوری است که پروردگار کریمی آن را برایشان مهیّا فرموده است. دنیا آنها را خواسته، ولی آنها دنیا را نخواسته اند. دنیا آنها را طلبیده، ولی آنها دنیا را عاجز و درمانده کرده اند.

اما شب هنگام به پا می ایستند و آیاتی از قرآن را تلاوت می کنند، و خود را با آن اندوهگین می سازند و [یا] از آن بشارت می طلبند.

در اثر گریه بر گناهانشان و درد زخمهای درونشان، حزن و اندوه آنان برانگیخته می شود و وقتی به آیه ای برمی خورند که در آن ترس و بیم است، با گوش دل آن را می شنوند و به آن چشم می دوزند

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 65

و پوستشان از [بزرگی و عظمت] آن آیه به لرزه در می آید و قلبشان ترسان می شود و گمان می کنند که صدای جهنّم و بر آمدن و فرو شدن آتش دوزخ درون گوششان طنین انداز گشته است.

نیز هر گاه به آیه ای بگذرند که در آن تشویق است،

با علاقه فراوان به آن میل می کنند و با شوق و اشتیاق به آن می نگرند و گمان می برند که آن [نعمتها] در مقابل دیدگان آنهاست. در حال رکوع و سجود و در حالی که اشکهایشان بر گونه هایشان جاریست، خداوند جبّار بزرگ را به بزرگی یاد می کنند، و برای رهایی از آتش دوزخ، به درگاهش پناه می برند.

و اما هنگام روز، بردبار، عالم، نیکوکار و پرهیزکارند. ترس از خدا، آنان را همچون چوبه تیر تراشیده و لاغر کرده است و از شدّت لاغری، همچون جوجه ای هستند که وقتی بیننده ای به آنها بنگرد، گمان می کند که بیمارند، در صورتی که بیمار نیستند یا این که [بیننده] می گوید اینان دیوانه اند. همانا امر عظیمی [در باطن] با آنها در آمیخته است.

هنگامی که به بزرگی خداوند و عظمت سلطنتش می اندیشند و آن را با یاد مرگ و ترس از سختی های قیامت می آمیزند، دلهایشان ترسان می شود و بردباریشان از کف می رود و عقلشان زایل می شود و چون به هوش آیند (به خود آیند) با کردار پاک به سوی خداوند می شتابند.

از کارهای اندک خویش، که برای خدا انجام می دهند، اراضی نیستند و کارهای بسیار خود را هم زیاد نمی شمارند. نفسهای خود را متّهم می کنند و از کردارشان بیمناکند.

اگر یکی از آنها مدح و ستایش شود، از آنچه در باره اش می گویند می ترسد و می گوید: من به نفس خودم از دیگران آگاه ترم و پروردگارم به نفس من از خودم داناتر است.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 67

خداوندا، مرا به آنچه در باره ام می گویند، مؤاخذه نفرما و مرا نیکوتر از آنچه در باره ام گمان می برند، قرار ده و بر من ببخشای آنچه را که از من

نمی دانند، همانا تو پنهانی ها را می دانی و عیبها را می پوشانی.

از جمله نشانه های هر یک از آنها (متّقین) این است که می بینی در دین، قوی است و در عین نرمی، دور اندیش است. ایمانی سرشار از یقین دارد و در فراگیری علم حریص است. [او را می بینی که] در کسب و کار، نرم و ملایم، و در هزینه دادن دلسوز، در توانگری میانه رو، در عبادت فروتن، در تنگدستی بردبار، در سختی صبور و نسبت به رنجکشان، مهربان است. در راه حقّ می بخشد، در کسب مدارا می کند و در طلب حلال می کوشد. در راه هدایت، با نشاط است، از طمع دوری می کند.

ضمن پایداری در دین، نیکوکار است و هنگام [هجوم] شهوت، از حرام چشم پوشی می کند. مدح و ثنای کسی که نسبت به او جاهل است، او را فریب نمی دهد و بازنگری کارهایی را که انجام داده رها نمی کند. در انجام کار برای خودش کند است. کارهای نیک انجام می دهد و در عین حال، بیمناک و ترسان است. روز را به شب می رساند، در حالی که همّش شکرگزاری است، و شب را به روز می آورد در حالی که به ذکر حقّ مشغول است. شب با ترس می خوابد و صبح با شادمانی برمی خیزد.

ترسان است از غفلت، و شاد است برای آنچه که از فضل و رحمت [خداوند] به او رسیده است. اگر نفسش در آنچه به آن میل ندارد از او فرمان نبرد، او هم خواهش نفسش را در آنچه برایش زیانبار است برآورده نمی کند. شادی اش در آن چیزی است که ماندگار است و روشنی چشمش در آن چیزی است که پایدار است. میل و رغبتش به چیزی است

که باقی می ماند و زهد و بی رغبتی اش نسبت به چیزی است که از بین می رود. بردباری را با دانش به هم آمیخته

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 69

و دانش را با خرد درآمیخته است. او را می بینی که از کسالت و تنبلی [در امر دین] دور است و پیوسته [در هدایت] نشاط دارد. آرزویش نزدیک و لغزشش اندک است. انتظار مرگ خود را دارد و قلبش خاشع و فروتن است. پروردگارش را یاد می کند و از گناهانش می ترسد.

نفسش قانع و نادانی اش پنهان است. کارها را آسان می گیرد و نگهدار دین خود است. شهوتش مرده و خشمش را فرو برده است.

اخلاقش صاف و پاک و همسایه اش از او ایمن است. تکبّرش اندک است و زیانی ندارد. بسیار خدا را یاد می کند و در امر دینش محکم و استوار است. آنچه را با او به راز گویند، برای دوستانش فاش نمی سازد و گواهی خود را از دشمنانش دریغ نمی دارد. هیچ کار حقّی را ریاکارانه انجام نمی دهد و به خاطر شرم و حیا آن را رها نمی کند. به خیر و خوبی او امیدوارند و از شرّش در امانند.

اگر در بین غافلان باشد، در شمار ذاکران نوشته می شود، و اگر در میان ذاکران باشد، از جمله غافلان نوشته نشود. از کسی که به او ظلم کرده درگذرد، به کسی که او را محروم کرده عطا می کند، و به کسی که از او بریده می پیوندد.

حلم و بردباری اش را از کف نمی دهد، در آنچه او را به شکّ می اندازد، عجله نمی کند و از آنچه برایش [از بدیهای دیگران] روشن شده، چشم پوشی می کند. جهالت از او دور است. سخنش نرم است، مکری

ندارد، نیکی اش به دیگران می رسد، سخنش راست است و کردارش نیکوست. نیکی اش رو آورده، و شرّش روگردانده است. در سختی ها، آرام و با وقار و در ناگواریها، صبور و شکیبا است.

در فراوانی نعمت شکرگزار است، به دشمنش ستم نمی کند، و در مورد کسی که دوست دارد، به گناه نمی افتد.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 71

ادّعای آنچه را از آن او نیست نمی کند و حقّی را که بر اوست انکار نمی نماید.

به حقّ اعتراف می کند، قبل از آن که علیه او شهادتی داده شود، و آنچه محافظتش را از او خواسته اند، تباه نمی سازد، آنچه را به او تذکّر داده اند، فراموش نمی کند و دیگران را با لقبهای زشت نمی خواند. به هیچ کس ستم نمی کند. حسد نمی ورزد، و به همسایه اش ضرر نمی رساند، و در مصیبتهای دیگران شادی نمی کند. برای اقامه نماز شتابان است، امانتها را به صاحبانشان برمی گرداند، برای انجام کارهای زشت کند است، امر به معروف و نهی از منکر می کند، در کارها با جهل و نادانی دخالت نمی کند، و با ناتوانی از حقّ خارج نمی شود.

اگر سکوت کند، سکوتش او را غمگین نمی سازد و اگر سخن گوید، سخن نادرست نمی گوید. اگر بخندد، صدای خنده اش از گوشش نمی گذرد. به آنچه برایش مقدّر شده قانع است. خشمش بر او سرکشی نکند، هوای نفس بر او چیره نگردد، بخل، او را شکست نمی دهد و در آنچه به او تعلّق ندارد، طمع نمی کند. با مردم در آمیزد تا چیزی بیاموزد، سکوت می کند تا سالم بماند، و می پرسد تا بفهمد.

سکوت نمی کند تا اعجاب دیگران را برانگیزد و سخن نمی گوید تا به دیگران فخر بفروشد. اگر بر او ستم شود، صبر می کند تا خداوند

انتقام او را بگیرد. نفسش از او در رنج است، و مردم از او در آسایشند. نفسش را برای آخرتش به سختی انداخته، و مردم را از شرّ خودش راحت کرده است. دوری اش از دیگران به علّت بی رغبتی و کناره گیری [از مظاهر دنیا] است، و نزدیکی اش به آنان، از روی نرمی و رحمت است، لذا، دوری اش به خاطر تکبّر و خود بزرگ بینی نیست، و نزدیکی اش از روی خدعه و نیرنگ نمی باشد،

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 73

بلکه از نیکوکارانی که قبل از او بوده اند، پیروی می کند و خودش پیشوای نیکوکارانی است که بعد از او خواهند بود.

در این هنگام همّام فریادی زد و جان باخت.

آنگاه امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: به خدا سوگند، از همین می ترسیدم.

و دستور داد او را برای دفن آماده کنند و خود آن حضرت بر او نماز گزارد و فرمود: پند و اندرزهای رسا، به آنان که اهل موعظه اند، این چنین اثر می کند.

یکی از حاضرین (عبد اللَّه بن کوّاء که از خوارج بود) گفت: یا امیر المؤمنین، چرا در تو چنین اثری نکرده است؟ حضرت فرمود: وای بر تو، زمان مرگ هر کس مشخص است که از آن تجاوز نمی کند و برای مرگش علّت و سببی است که از آن نمی گذرد. آرام باشد و دیگر چنین سخنی نگو، همانا این سخن را شیطان بر زبان تو نهاد.

خویش برنگیرد.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 75

از بیمارانشان عیادت کنید و به تشییع جنازه هایشان بروید، زیرا پدرم به من فرمود که شیعیان ما اهل بیت، بهترین افراد اقوامشان بودند. اگر [در بین خویشاوندان آنها] فقیهی، اذان گویی، امام جماعتی، شخص امینی

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 79

و امانتداری وجود داشت، از شیعیان ما بود، پس شما نیز این گونه باشید.

ما (آل محمّد علیهم السّلام) را نزد مردم محبوب و دوست داشتنی کنید و باعث کینه و نفرت آنها نسبت به ما نشوید.

از غیر آن بی نیاز می شود.

همچنین آن حضرت فرمود: به راستی در مؤمن، سه خصلت است که در غیر او جمع نمی شود: نسبت به خدای بزرگ، معرفت و شناخت دارد. هر کس را که خداوند دوست دارد، می شناسد و به [حال] آنان که مورد خشم و غضب خدا هستند، آگاه است.

فرمود: به راستی که نیرو و قوّت مؤمن در قلب اوست. آیا نمی بینید او را در حالی که بدنی ضعیف و لاغر دارد، شبها را به عبادت می گذارند و روزها را روزه می گیرد؟

فرمود: مؤمن در دینش، از کوههای سر برافراشته، محکمتر است،

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 85

زیرا [در حوادث مختلف] از کوهها کاسته می شود، ولی هیچ کس نمی تواند از دین مؤمن چیزی بکاهد. و این، به خاطر آن است که مؤمن نسبت به دینش بسیار بخیل است [تا آن را از کف ندهد].

خود روی آورده اند و مؤمن نیز همّ و غمّی دارد که او را به خود مشغول داشته است.

در حلم و بردباری اش کاستی نیست. در رأی و نظرش سستی راه ندارد، و در دینش تباهی دیده نمی شود.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 97

کسی را که با او مشورت کند، راهنمایی می نماید، و یاری دهنده اش را کمک می کند. از باطل، سخن زشت و جهل و نادانی می پرهیزد. و اینها صفات مؤمن است.

زمانی که آن را انجام می دهد، زبانش قلم و آب دهانش مرکّب فرشته می شود و آن کار خیر را برایش ثبت می کند، و هر گاه قصد انجام کار بدی را نماید، نفسش با بوی بد [از دهانش] بیرون می آید

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 105

و فرشته سمت چپ به فرشته سمت راست می گوید: دست نگه دار، او قصد کرده گناهی را مرتکب شود، و زمانی که آن گناه را انجام دهد، زبانش قلم و آب دهانش مرکّب فرشته می شود و آن گناه را برای او ثبت می کند.

یاد می آوردند، گمان می کردند که شعله بزرگی از آتش جهنّم بیرون می آید و همه خلایق را در پیشگاه پروردگارشان جمع می کند.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 107

[همچنین وقتی] تصور می کردند هنگام بیرون آمدن نامه اعمالشان در برابر همه مردم، زشتیهای گناهانشان آشکار می شود، نزدیک بود جانهایشان [از ترس] ذوب شود و یا قلبهایشان با بالهای ترس به پرواز درآید.

وقتی خود را در پیشگاه خداوند تنها احساس می کردند، «1» همچون دیگ جوشانی به جوش و خروش درآمده و عقل از آنان رخت برمی بست. آنها مانند کسی که در ظلمت تاریکیها حیران و سرگردان است، ناله و فریاد می زدند، و از ترس آنچه که نفسهایشان را بر آن آگاه کرده بودند، درد و رنج می کشیدند. پس [دنیا را] با اجسامی خشکیده، قلبهایی اندوهگین، چهره هایی دگرگون، لبهایی خشکیده و شکمهایی تهی سپری نمودند.

تو آنها را [همچون] مستانی می بینی که از ترس [خدا] شبها نمی خوابند، و در برابر خداوند آن چنان خاشع و فروتنند که گویی همچون مشکهایی پوسیده اند و اعمال پنهان و آشکارشان را برای خدا خالص کردند. قلبهایشان از ترس خدا به ایمنی دست نیافت، بلکه همانند نگهبانان قبّه و بارگاه خواجگان [پیوسته مراقب و هراسان] بودند.

اگر آنها را در شب، هنگامی که چشمها به خواب رفته و صداها آرام گشته و جنب و جوش پرندگان در لانه هایشان ساکن گشته، بنگری [خواهی دید] که ترس از روز قیامت و وعده عذاب الهی، خواب را از چشمانشان ربوده است، همان گونه که خدای سبحان [در قرآن] فرموده:

______________________________

(1)- ترجمه این قسمت، مطابق با نسخه کتابخانه مجلس است که ظاهرا صحیحتر به نظر می رسد.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 109

«آیا

اهل شهرها ایمن شدند از این که شب هنگام که در خوابند، عذاب ما آنها را فرا گیرد» (اعراف- 97) پس هراسان بیدار می شوند و در حالی که با صدای بلند گریه می کنند، نماز به پا می دارند.

گاهی گریه می کنند و گاهی تسبیح خدا را می گویند. در محراب عبادتشان گریه می کنند و ناله و فریاد بر می آورند و شبهای تاریک و خاموش، صف زده [در پیشگاه خداوند] می گریند.

پس ای احنف، اگر آنها را در شب هنگامی که به عبادت ایستاده اند بنگری [می بینی] که پشتشان خم گشته، و قسمتهایی از قرآن را در نمازهایشان تلاوت می کنند و صدای گریه و ناله و فریادشان بلند گردیده است. وقتی نفس می کشند، گمان می کنی که آتش، حلقومشان را گرفته و وقتی صدایشان را به گریه بلند می کنند، می پنداری که زنجیرها به شدّت بر گردنهایشان بسته شده است.

اما اگر آنها را در روز ببینی، جماعتی را می بینی که به آرامی بر روی زمین راه می روند و با مردم به نیکویی سخن می گویند، «و وقتی جاهلان با آنان خطاب و عتاب می کنند، با نرمی و مدارا به آنها جواب می دهند»، «و چون به کارهای لغو و بیهوده برخورد می کنند، با کرامت و بزرگواری از آن می گذرند».

قدمهایشان را از [مواضع] تهمت باز داشته اند، زبانهایشان را از این که در مورد آبروی مردم سخنی بگوید، لال کرده اند، و گوشهایشان را از شنیدن سخنان بیهوده دیگران کر کرده اند، چشمهایشان را با چشم پوشی از گناهان سرمه کشیده اند (زینت داده اند) و سرای سلامتی (بهشت) را قصد نموده اند، همان سرایی که هر کس وارد آن شود، از شکها و اندوهها ایمنی می یابد.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 111

پس

ای احنف، شاید توجه به دنیا، تو را بازداشته از این که به سرایی توجه کنی که خداوند سبحان، آن را از لؤلؤ سفید آفریده و در آن، رودها را جاری کرده، از حوریان جوان، سرشارش ساخته و سپس دوستان و اهل طاعتش را در آن مأوا داده است.

ای احنف، اگر آنها را ببینی در حالی که بر نعمتهای فراوان پروردگارشان وارد شده اند، [در می یابی] وقتی که آهنگ حرکت می نمایند و شترانی که سوار ندارند، یدک می شوند، قافله شان آهنگی را ترنّم نماید که هیچ گوشی صدایی به این زیبایی نشنیده است و ابری بر ایشان سایه افکنده که مشک و زعفران بر آنها می بارد. اسبانشان در بین درختان این باغها شیهه می کشند، شترانشان بین توده های زعفران، برای آنها راه باز می کنند و در زیر پاهایشان درّ و مرجان می غلطد. [در این هنگام] کارگزاران بهشت با دسته های بزرگ گلهای خوشبو، به استقبال آنها می آیند و نسیم ملایمی از جانب عرش بر آنها می وزد که گلهای یاسمن و بابونه را بر سر آنان می افشاند.

آنگاه به سوی در بهشت می روند و رضوان (خازن بهشت) در را به رویشان می گشاید و آنها در آستانه در بهشت، برای خداوند به سجده می افتند و پروردگار عالم، خطاب به آنها می فرماید:

«سر از سجده بردارید که من رنج عبادت را از شما برداشتم

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 113

و در بهشت، شما را جای دادم». پس ای احنف، اگر آنچه را که در ابتدای سخنم، برایت بازگو نمودم فراموش کنی [و نسبت به آن بی توجه باشی]، در پیراهنهایی از قطران (ماده سیاه و بدبویی که به بدن شترانی که بیماری پوستی دارند می مالند)

واگذاشته می شوی و بین طبقات جهنّم و بین آب داغ و جوشان می گردی و از نوشیدنی که در نهایت جوشش و داغی است می نوشی. پس در آن روز (قیامت)، چه بسیار پشتهایی که در آتش شکسته می شود، و چهره هایی که [در اثر سوختن] درهم می شکند، و زشت رویانی که بینی شان درهم کوبیده می شود. و این، در حالی است که غل و زنجیرها، دستهایشان را به شدت مجروح کرده، و طوق آتش بر گردنشان افکنده شده است. ای احنف، اگر آنها را ببینی، در حالی که از درّه های (جهنّم) پایین می آیند و از کوههای آن بالا می روند، و لباسهایی از قطران بر تن دارند. با زشتکاران و شیاطین در دوزخ همنشین گشته اند و وقتی فریادرسی می طلبند [ظاهرا حذفی در عبارت رخ داده است] به بدترین وجهی با آتش سوزان فریادرسی می شوند، [اذیت و آزار] عقربها و مارهای جهنّم بر آنها افزون می شود. و اگر ببینی منادی را که فریاد بر می آورد: ای اهل بهشت و اهل نعمتهای آن و ای اهل لباسهای زیبا و زیورهای آن، جاودان باشید که دیگر مرگی نخواهد بود، [خواهی دید که] امید اهل دوزخ به ناامیدی می گراید، و درهای [رحمت خداوند و یا جهنم] به رویشان بسته می شود و درمانده می شوند (دستشان از همه جا کوتاه می شود). در آن روز، چه بسیار پیرمردانی که فریاد برمی آورند: ای وای بر پیری ما، و چه بسیار جوانانی که فریاد می زنند: ای وای بر جوانی ما، و چه بسیار زنانی که فریاد می زنند: ای وای بر رسوایی ما، زیرا پرده هایشان (حجابهایی که خداوند در دنیا بر اعمال زشتشان کشیده بود) دریده می شود. در آن روز،

چه بسیار گناهکارانی که در طبقات جهنّم زندانی شده اند [و منادی ندا می دهد] ای وای بر تو از آنچه تو را فرا می گیرد (منظور لباسی که تمام بدن او را می پوشاند) بعد از پوشیدن لباسهای نرم و لطیف [در دنیا] و نوشیدن آب سرد و خنک در زیر سایه دیوارها و خوردن غذاهای رنگارنگ،

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 115

لباسی بر تو می پوشانند که موهای سیاهت را سفید می کند و چشمهایت را که با آن به هر چه دوست داشتی می نگریستی کور می کند و از حدقه بیرون می آورد. این عذابی است که خداوند آن را برای گناهکاران آماده کرده، و آن (بهشت) نعمتی است که خداوند برای پرهیزکاران مهیّا فرموده است.

دوست این، دوست خداست پس او را دوست بدار. و دشمن این، دشمن خداست پس او را دشمن بدار.

دوستدار این را دوست بدار، اگر چه قاتل پدر و فرزندت باشد و دشمن این را دشمن بدار، اگر چه پدر و فرزندت باشد.

می کند و با خالق خود، در باره رهایی اش از آتش جهنّم مناجات می کند. پس [شما هم] این گونه باشید.

اخلال نمی کند.

عقیده دارم که محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بنده و فرستاده او و خاتم پیامبران است و بعد از او تا روز قیامت، هیچ پیامبری نخواهد آمد.

معتقدم شریعت (دین) او پایان دهنده تمام ادیان و شرایع است و بعد از آن تا روز قیامت هیچ دینی نخواهد بود.

عقیده دارم امام و جانشین و صاحب اختیار بعد از پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم، امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام است. سپس حسن و حسین، علی پسر حسین، محمّد پسر علی، جعفر پسر محمّد، موسی پسر جعفر، علی پسر موسی، محمّد پسر علی علیهم السّلام و آنگاه تو، ای آقای من.

امام هادی علیه السّلام فرمود: و بعد از من، حسن پسرم. و چه [بد] حالی مردم با جانشین بعد از او خواهند داشت؟! عرض کردم: چرا حال مردم این گونه خواهد بود؟

فرمود: زیرا او را نمی بینند و جایز نیست نامش را بر زبان آورند تا زمانی که خروج کند و زمین را از عدل و داد پر کند، همان گونه که از ظلم و جور پر شده است.

عرض کردم: اقرار می کنم و عقیده دارم که دوست آنها، دوست خدا و دشمن آنها، دشمن خدا، و اطاعت از آنها، اطاعت از خدا، و نافرمانی آنها، نافرمانی خداست. و معتقدم معراج، حقّ است. سؤال در قبر، حقّ است. بهشت و دوزخ، حقّ است.

صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، ص: 127

صراط و میزان، حقّ است. عقیده دارم قیامت، که شکّی در آن نیست، خواهد آمد و خداوند مردگان را از گورها برمی انگیزد. نیز معتقدم که واجبات بعد از ولایت، نماز، زکات، روزه،

حجّ، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، و [رعایت] حقوق پدر و مادر است. و [در خاتمه] نیز عرض کردم: این [عقاید] دین و مذهب و باورهای من است که شما را بر آن آگاه کردم.

سپس حضرت علیّ بن محمّد علیهما السّلام فرمود: ای ابا القاسم، به خدا سوگند، این [عقاید] دین خداست که آن را برای بندگانش پسندیده است، پس بر آن ثابت قدم باش. خداوند تو را در دنیا و آخرت به سخن حقّ [عقیده بر ولایت اهل بیت علیهم السّلام] ثابت بدارد.

احرام بستن بر او حرام شده بود تمتّع برگیرد (فرهنگ دهخدا) و متعه نساء: همان ازدواج موقّت است. از جمله بدعتهای عمر این بود که این دو متعه را بعد از پیامبر منع کرد و هر کس این دو متعه را انجام می داد، عقوبت می کرد.

________________________________________

ابن بابویه، محمد بن علی - توحیدی، امیر، صفات الشیعه / ترجمه توحیدی، 1جلد، انتشارات زراره - تهران، چاپ: سوم، 1380ش.